Η Τομ….

Σωστά !  Η Τομ !!!

Δεν ξέρω πότε θα τελειώσει η ανάρτηση αυτή. Κάνω σχέδια και προσχέδια μα πάντα μου διαφεύγει αυτό που πραγματικά θέλω να πω. Πρέπει όμως να τελειώσει, κι εγώ συνεχώς την πιάνω από την αρχή. Να 'μαι λοιπόν πάλι εδώ, να χάνω τον ύπνο μου και να ξαναγράφω. Από την αρχή!

 Την Τομ, την γνώρισα σε ένα βιβλίο που μόνο γι’ αυτήν δεν μιλούσε. Τυγχάνει να είναι ανιψιά ενός πασίγνωστου άντρα που … Ορίστε, πάλι ξεστράτισα ! Απ’ την αρχή….

Η Τομ ήταν, πρώτα απ’ όλα, μία γυναίκα. Κι ας επέμενε να την φωνάζουν μ’ ένα αντρικό όνομα, και ας ντυνόταν με ρούχα αντρικά. Το βιβλίο μέσα στο οποίο την συνάντησα, στο σύνολο των 249 σελίδων του, της παραχωρεί μόλις 7-8 από αυτές, όχι γιατί δεν την θεωρεί σημαντική, αλλά γιατί δεν ανήκει στους πρωταγωνιστές της ιστορίας του, μιας βιεννέζικης οικογένειας του 1900. Η Τομ, έχει την δική της ιστορία και το δικό της έργο να παρουσιάσει, όπως άλλωστε και το δικό της προσωπικό δράμα! 

Άρχισα να ψάχνω ! Στη γλώσσα μας, πααααααλι, δεν βρήκα τίποτα στο διαδίκτυο για  την ζωή της και την τέχνη της. Στα αγγλικά όμως έχουν γραφτεί διάφορα ! Λίγο πολύ επαναλαμβάνονταν τα ίδια: ο γνωστός θείος, ο εκκεντρικός της χαρακτήρας, το αντρικό όνομα, τίτλοι βιβλίων και επιτέλους εικόνες ! Φωτογραφίες της, έργα της και εικόνες ! Ήθελα να δω!

Πρώτα απ’ όλα την Τομ !

Η πρώτη περιγραφή που είχα γι αυτήν, ήταν η ακόλουθη, απόσπασμα από την αλληλογραφία της ξαδέρφης την Άννα, που μάλλον  την ζήλευε και λίγο κατά την άποψη της συγγραφέως :

 «… Η Τομ …(είναι)  μια νέα γυναίκα με σχεδόν γραφική ασχήμια, λεπτή, ψηλή, με μεγάλη μύτη και τεράστια φλογερά  μάτια, περιτριγυρισμένη από διάσημους θαυμαστές …Έχει σπουδάσει στο Βερολίνο, το Μόναχο και το Λονδίνο γραφικές τέχνες, ζωγραφική, χαρακτική, σχέδιο γυμνό και σχέδιο ζώων, λιθογραφία και χαλκογραφία, στοιχειοθεσία, σχεδιασμό μοντέλων και ακουαρέλα. Κατέχει δηλαδή την τέχνη της από το άλφα ως το ωμέγα. Γράφει επίσης πολύ ωραίες ιστορίες και ποιήματα για παιδιά.»

Παραθέτω κι άλλα αποσπάσματα από το βιβλίο της Eva Weissweiler  :

« Το ύφος των εικονογραφήσεων της είναι καθαρό, ακραίο , επηρεασμένο από τον κυβισμό και όμως κατάλληλο για παιδιά. Έχει παραγγελίες από την Αμερική και από την Παλαιστίνη, σχεδιάζει εξώφυλλα βιβλίων, παιδικά παιχνίδια, πρωτότυπα ρούχα, έπιπλα … Μοιάζει να ζει μόνο με καφέ και τσιγάρα και διαθέτει ανεξάντλητη δημιουργικότητα και ενέργεια.»

«Ο μνηστήρας της Γιάνκεβ Ζαιντμαν δείχνει λίγο αταίριαστος πλάι της… Έχει τη μεγάλη γενειάδα και τα κοτσιδάκια των ορθόδοξων εβραίων, είναι συγγραφέας, εβραϊστής, μελετητής της φιλοσοφίας της θρησκείας, ελάχιστα επιτυχημένος επαγγελματικά σε αντίθεση με την Τομ. Εκείνη όμως φαίνεται να τον αγαπάει. Παντρεύονται και κάνουν ένα παιδί , την Άνγκελα.»

« Το 1923, εντελώς ξαφνικά, πνίγεται ο αγαπημένος της αδελφός ,σε ηλικία μόλις 19 ετών, ο Τεοντόρ.  « Ήταν ένας καλός και έμπειρος κολυμβητής , που βούτηξε βαθιά στο νερό και απλώς δεν ξαναβγήκε» έγραψε ο τύπος. Η Τομ, όπως και οι μεγαλύτερες αδελφές της και η μητέρα της, που δεν έχει ακόμη καλά καλά συνέλθει από τον χαμό του πολυαγαπημένου συζύγου της , είναι σχεδόν άρρωστες από την οδύνη.»

« Κάθεται λοιπόν και του γραφεί, και του ζωγραφίζει το Ταξίδι των ψαριών. Ο Πέρεγκριν βλέπει στο όνειρο του  ότι διασχίζει μια πόλη κρατώντας ένα ποτήρι, μέσα στο οποίο κολυμπάει ο Νικελίνο, ένα μικρό ψάρι. Το ψάρι γίνεται τεράστιο και τον καλεί να τον ακολουθήσει . Παίρνει τον Πέρεγκριν στην πλάτη του και τον βγάζει σε έναν άλλο τόπο όπου η ζωή πρέπει να είναι καλύτερη, σε  « … έναν ειρηνικό παράδεισο, χωρίς ανεργία, άστεγους, πληθωρισμό. Κανείς δεν είναι αναγκασμένος να δουλεύει, ο καθένας κάνει ό,τι τον ευχαριστεί, κανείς δεν βρίζει, κανείς δεν απειλεί. Όλοι έχουν  χρόνο. Τι κρίμα που όλα είναι ένα όνειρο…!»

Ακολουθούν  Το Βιβλίο των Πραγμάτων , Το Σπίτι των Θαυμάτων, Η Μαγική Βάρκα. Βιβλία ανάγλυφα, με αντικείμενα να στρίψεις, να κινήσεις να μεταμορφώσεις. Με το που έκαναν την εμφάνιση τους στην αγορά, ήρθαν και οι ενθουσιώδης κριτικές.
 

   ‘’Αυτό αληθινά ξεπερνά όλα όσα θα μπορούσε να περιμένει κανείς από ένα εικονογραφημένο βιβλίο.  Κάθε σελίδα μπορεί να μεταμορφωθεί, να γίνει αντικείμενο επεξεργασίας, να γυρίσει, να γίνει παιχνίδι, με τον πιο πολύχρωμο και διασκεδαστικό τρόπο. Το αυθεντικότερο εικονογραφημένο βιβλίο που γνωρίζω’’ , έγραψε ένας κριτικός….

   

        
      H Τομ λοιπόν ! Την φαντάζομαι να σχεδιάζει, να κόβει και να κολλάει μαζί με την κόρη της ζωγραφιές, να φτιάχνουν ιστορίες, να παίζουν και να γελάνε, περίπου 80 και 90 χρόνια πριν.

         Και το προϊόν αυτών των ξέγνοιαστων και δημιουργικών οικογενειακών στιγμών να παίρνει μορφή, την μορφή ενός παιδικού βιβλίου, που βγαίνει στην αγορά, μπαίνει στα παιδικά δωμάτια και τρυπώνει στις καρδιές και την φαντασία αθώων μικρών ανθρώπων, παιδιών που ζουν σε μια εποχή χωρίς τηλέφωνα, τηλεόραση, ιντερνετ… 

           Όσοι έχουν αφιερώσει αληθινό χρόνο σε ένα παιδί για να δουν μαζί ένα βιβλίο καταλαβαίνουν πολύ καλά την φοβερή αυτή εμπειρία…! Ματάκια ορθάνοικτα, προσηλωμένα στον ήχο της σελίδας που γυρίζει, την σιωπή της περιέργειας, δαχτυλάκια που περιεργάζονται τις ζωγραφιές, χαμόγελα και κραυγές έκπληξης και χαράς…

Κι ύστερα …

 Κι ύστερα έρχονται οι απανωτές αποτυχίες του Γιάνκεβ που δίπλα στις δικές της επιτυχίες θα πρέπει να είναι δυσβάστακτες, η πτώχευση και η αυτοκτονία  που διάλεξε, για να λύσει το προσωπικό του δράμα.  Η Τομ πέφτει σε απελπισία από την οποία δεν συνέρχεται ποτέ και δίνει το δικό της τέλος στις 8 Φλεβάρη του 1930

Η Τομ, λίγο πριν «φύγει», ανέθεσε με την διαθήκη της την ανατροφή της κόρης της Άνκγελα στην μεγαλύτερη αδελφή της, Λίλη . Η Άνγκελα «που μοιάζει με νεράιδα, με ανοιχτά ξανθά μαλλιά και γαλάζια μάτια, με ένα λαμπερό χαμόγελο πάντα, ένα μικρό ξωτικό σ’ αυτή την οικογένεια με τα σκούρα μαλλιά» όταν χάνει τους δικούς της είναι 7 χρονών. Με την νέα της οικογένεια ζει στο Αμβούργο. Το ’33, με την επικράτηση του Χίτλερ, πηγαίνουν στην Πράγα και το ‘39, σε ηλικία 17 ετών φεύγει για το Ισραήλ. Σπουδάζει νοσηλευτική, εργάζεται, παντρεύεται έναν Εβραίο με καταγωγή από την Θεσσαλονίκη και κάνει 3 παιδιά. 

Η Άνγκελα, που  με τις παιδιάστικες προτάσεις της συνέβαλε ιδιαίτερα  στην διαμόρφωση των βιβλίων της Τομ, δεν μίλησε για την μητέρα της στα παιδιά της παρά μόνο όταν αυτά  ενηλικιώθηκαν. Πέθανε τον Μάιο του 2011, σε ηλικία 89 ετών έχοντας χάσει πια την ικανότητα αναγνώρισης ακόμα και των πιο οικείων της. Μα πριν από αυτή την διανοητική παρακμή τα παιδιά της την θυμούνται να αναρωτιέται κοντά στα 85 της: «Δεν καταλαβαίνω πως μπόρεσαν και με άφησαν. Πως μπόρεσαν και άφησαν, ένα παιδί 7 ετών, μόνο στον κόσμο». 

Τα βιβλία της Τομ ήταν πολύ επικίνδυνα σε εκείνο τον παρανοϊκό και εχθρικό κόσμο που ήρθε 10 χρόνια μετά το φευγιό της, γι' αυτό και καταστράφηκαν. Ελάχιστα αντίτυπα έχουν σωθεί και, σήμερα, είναι ανάρπαστα στους κύκλους των συλλεκτών. Οι εφευρετικές ιδέες όμως της Τομ εξακολουθούν να ζουν μέσα σε παιδικά βιβλία που ακόμη και σήμερα ξεφυλλίζουν στα σπίτια μας τα παιδιά μας…

Δεν είχα ποτέ σκεφτεί πότε πρωτοεμφανίστηκαν τέτοιου είδους κινούμενες εικόνες. Θεωρούσα μάλλον πως ήταν πολύ νεότερη εφεύρεση, αποτέλεσμα και ταίριασμα της γραφιστικής και των υπολογιστών…  ( Γιατί άραγε ;) Τώρα μου φαίνεται πολύ λογικό να έχουν πολύ μεγαλύτερη ιστορία και να συνδέονται με ένα θηλυκό νου σαν την Τομ. Αναμφίβολα από κάποιον  θα επηρεάστηκε και η ίδια. Για έναν περίεργο όμως και άκρως υποκειμενικό λόγο , νομίζω πως το κλικ για αυτό το νέο είδος βιβλίων έγινε μέσα στο δικό της μυαλό ! 


                                                                           ***

- Το επίσημο site της Τομ είναι εδώ.Τις καταπληκτικές κινούμενες εικόνες των βιβλίων της, τις βρήκα εδώ.Άλλες πηγές εδώ και εδω .

  
- Το βιβλίο της Eva Weissweile είναι το «Φρόυντ, η βιογραφία μιας οικογένειας». Το διάβασα το καλοκαίρι του '15. Η συνάντηση μου με την Τομ και η μικρή μου έρευνα για αυτήν ήταν η αφορμή-αιτία να φτιάξω αυτό το blog.

                                                                           ***

Υ.γ. Η ανάρτηση τελείωσε μα πάλι νιώθω πως πολλά ακόμη έμειναν ανείπωτα. Η ιστορία της Τομ (όπως και της κόρης της) με συγκίνησαν πολύ και την σκέπτομαι συχνά, κάθε φορά βλέποντας την από άλλη γωνία : σαν γυναίκα στις αρχές του 20ου αιώνα, σαν καλλιτέχνη, σαν μητέρα, σαν συγγραφέα, σαν αυτόχειρα, σαν άνθρωπο του μεσοπόλεμου, σαν Ευρωπαία… Μα όποια κι αν είναι η γωνία αυτή, η Τομ κρύβει πάντα πολλή μοναξιά, όπως όλοι εκείνοι που είναι πολύ μπροστά από την εποχή τους και την διανύουν με τον μοναδικό δικό τους τρόπο.